Er is geen andere keuze dan die tussen de onmiddellijke terugkeer en de omweg. Een echte weg dan die die ergens anders aankomt dan waar hij vertrok schijnt er voor het leven niet te zijn.

Patricia de Martelaere, in Taoisme, Amsterdam 2006

Is verliefdheid een omweg? Met plezier en verwondering las ik de autobiografie van Hildegard Knef, gehaat en geliefd, filmster uit mijn jeugd, geboren 1925, vaderloze dochter, studente aan de kunstacademie in Berlijn, ontdekt voor theater en spraakmakende actrice in de films van de voor- en naoorlogse UFA-studio’s. Zij was ernstig verliefd in haar vak, schrijft onderkoeld over de ook foute mannen in haar leven.  Ik herinnerde me  aan mijn jonge jaren en had plezier in haar directe taalgebruik, waarmee ze  kwetsbaarheid verhult, assertief zelfbewustzijn demonstreert en haar afkomst niet verloochent. Ik herkende haar ambivalentie, haar haat en haar liefde voor haar land. Ze beschrijft de werking van het nationaalsocialistisch virus in het voor-en het naoorlogse Berlijn en de invloed die dat virus  op haar had met haar   talent voor  de showbusiness.… 

Die Mörder sind unter uns werd al in 1945 gedraaid bij de UFA  en was een van de eerste films, die ik als puber zag.  Vaak kwam onder het lezen van het boek het beeld van mijn moeder op mijn netvlies hoe ze in navolging van Knef zong over de koffer in Berlijn. Als kind hoor je al deze bepaalde weemoed van een gespleten tijdsgewricht. De geheimzinnige koffer raakte blijkbaar iets in mijn moeders ziel, geboren bij begin van de grote oorlog en was zeker de metafoor van haar volwassen leven met verloren dromen van een klein gezin, die ze koesterde net als mijn gesneuvelde vader. Een metafoor voor het puin in Berlijn en de Trümmervrouwen, voor de dynamiek van de wederopbouw en in de wederopstanding van de hoofdstad na 1989. 

De flarden van herinnering ontroerden me. Ze smaakten bitterzoet. Mijn moeder had wel iets van de actrice op toneel, die met stijl en migraine overleefde en haar depressie moedig op afstand hield zoals Knef dat deed met haar  van uitputting zieke lijf.

De koffer in Berlijn zit vol verhaal. Het Brandenburger Tor is mijn Sehnsuchtsort gebleven sinds ik migrant in Holland ben. De voormalige   doorgang tussen Oost en West schetst een perspectief van verzoening voor mij en een beeld  van zoiets als Heimat. Dit onvertaalbare woord opent het zicht op een intens romantische horizon. Kijk naar  naar de schilderijen van Caspar David Friedrich en je zult zien, dat je hier geen horizon van het vlakke land kunt ontwaren. Migranten, die zelf ervoor kozen, migrant te zijn houden van horizonten, geloof ik.  Hun recept voor geluk is nieuwsgierigheid. Hun identiteit is verdeeld in allerlei Zelven. Borderline state is de psychiatrische term voor deze grensgangers . 

In onze kantelende tijden wemelt het van migranten en vluchtelingen, maar van ook van narcistisch gekrenkte verhalenvertellers over   dolkstootlegendes en complottheorieën.  Natuurlijk, de wereld van gisteren wint weer aan glans, als je de grond onder de voeten verliest en zovelen onder ons niet geleerd hebben om lief te hebben.

 Arnon Grünberg vergelijkt de emotie van de huidige tijdgeest met de emotie van de ernstige verliefdheid, die lijkt op afkeer en haat. Misschien is dat zelfs begrijpelijk, zegt hij.  Toegegeven, een beetje thuis in Duitse en Russische romans was ik weer eens gekrenkt in mijn Duitse identiteit zoals Hildegard Knef haar hele leven gekrenkt was door meer of minder verhuld ressentiment voor haar als Duitse. Afgunst was in toen Hollywood de schaduwzijde in een veelstemmige wereld vol glamour. Zij begreep het ressentiment maar het deed daarom niet minder zeer.   Het ressentiment dat ik voelde  in mijn eerste jaren in Nederland begreep ik ook, sterker nog, ik identificeerde daarmee. Bij nader inzien heeft Grünberg  gelijk. Ernstige verliefdheid maakt geen verschil tussen verhaal en werkelijkheid.   

Tussen Dichtung und Wahrheit  weten schrijvers  als geen ander, dat ernstig verliefden    in een spiegelpaleis   op het scherpst van de snede wandelen.  Hun personages willen en kunnen dat of  ze bezwijken. Ze vertellen  bevallige leugens  of doen er alles aan, dat  het   verlangen niet uitdooft.  .

Bettine Uhe, wordt vervolgd