Toen Kennedy op 26 juni 1963 bij het Brandenburger Tor riep ‘Ich bin een Berliner’ jubelde een uitbundige menigte. Maar niet alle jongeren jubelden. De sociaaldemocratische burgemeester keek ietwat bedremmeld. De Amerikaanse president sprak over democratie en voorspoed in de wereld van de vrijheid voor de muur. Het communisme achter de muur hadden de Berlijners met bewonderenswaardige fighting spirit tegen gehouden. Dit was de zelfingenomen taal van Koude Oorlog. De identiteitspolitiek die ons onverholen verleidde en inlijfde. Ik was toen twintig jaar oud en hekelde met vrienden en vriendinnen het burgerlijk conservatisme, het grote zwijgen, de Mercedessen en in het Wirtschaftswunder van de nieuwe rijkelui. We noemden de Wiedergutmachung de leugen van het geld, dat weer rijkelijk vloeide en debatteerden fel over Joseph Beuys, die op 12 mei 2021, honderd jaar geleden geboren werd en zijn eigen anti-mythe verzon: Jeder Mensch ist ein Künstler.

Gelukkig dat het debat niet is verstomd in onze opnieuw kantelende tijden. Want wat is er eigenlijk gebeurd sindsdien in onze wereld van vrijheid en democratie? Is er ondanks al iets van hoop door de kieren van het neoliberale gebouw geglipt? Is de utopische energie toch nog niet volstrekt opgebrand? Daar lijkt het nu op. Maar Mefisto (dat is de naam van de duivel) heeft veel gezichten. Dat lees je in de gelijknamige en nu uitmuntend vertaalde roman van Klaus Mann – jazeker: de zoon van zijn vader! – en je begrijpt de weerbarstigheid van sociale verandering. Niet d a t, maar w a a r o m vrijheid een prijs heeft en democratie kwetsbaar is. Je snapt iets meer hoe vervlochten de individuele met de culturele ontwikkeling is. Als jonge Duitse studenten Sociale Pedagogiek in de jaren zeventig zakten wij bij pullen bier hele nachten in het buurtcafé door over de vraag wie onze ouders waren geweest en vooral over de kwestie van de collectieve versus de individuele schuld. Niet de vergeten de angst voor de vrijheid en het onvermogen om te rouwen en om misschien zelfs om lief te hebben. We bestreden en koesterden deze last van grote kwesties op onze schouders.

Nu honderd jaar geleden werd Joseph Beuys geboren niet ver van de grens naar Nederland. Hij kreeg van twee bewonderaars uit Kranenburg erkenning en een Museum in kasteel Moyland, overwon daardoor zijn naoorlogse depressie en werd een belangrijke vernieuwer en leraar in beeldende kunst. Hij onderhield ook contact met zijn kunstbroeders in Oostenrijk. Iedereen is architect, verkondigden de avant-gardisten aan de periferie van Europa, die geen onderscheid maakten tussen kunst en architectuur. De vrouwen en mannen waren radicaal en totaal, in theoretisch en als ook in praktisch opzicht.

De expositie in het Bossche Design Museum laat dit zien en kan je inspireren tot meer passie voor de wereld! Gaat dat zien! De wereld heeft veel passie en veel denkwerk nodig dezer dagen.